آسیب‌شناسی نظام مالیاتی جمهوری اسلامی ایران و پیشگیری از آسیبها در حوزه مالیاتی
احمدی موسوی، سیدمهدی
1394
رساله دكتري
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
چکیده: نظام مالیاتی به عنوان رکن مهم مالی و تامین کننده نیازهای مالی دولت، عاملی مهم در رشد و توسعه اقتصادی و ترویج عدالت اجتماعی از طریق ایجاد تحرک مالی در صنایع و اقتصاد و باز توزیع منافع حاصل ازآن درمیان شهروندان محسوب می گردد. از این رو مطالعه آسیب شناسانه این نظام در راستای تقویت و تکامل آن، مهم، ضروری و پر اثر مینماید. در پرتو مطالعات آسیب شناسانه، شناسایی آسیبها و صدمات، تبیین عوامل موثر در پدید آمدن آسیبها و درنهایت شناسایی و توصیف شیوه ها و راهکارهای برون رفت از آسیب درنظام مالیاتی، به عنوان محورهای اساسی این پژوهش محسوب می گردد. بدین سان در این پژوهش؛ پژوهشگر به دنبال طرح و پاسخگویی به این سوالات است که در ابتدا: آسیبهای موجود در نظام مالیاتی کدامند؟ در مرحله دوم: عوامل موثر در پدیدآمدن هر یک از آسیبها چیست؟ و در نهایت پیشگیری به عنوان عاملی برون رفت از آسیب درنظام مالیاتی شامل چه مواردی شده و با توجه به امکانات موجود، چگونه جلوه گر می باشد؟ بر این اساس، توصیف و بیان آسیبها در نظام مالیاتی برپایه سه محور نظام مالیاتی چون: قوانین و مقررات، رفتار و فرهنگ مالیاتی مودیان مالیاتی و سازمان و نهاد مالیاتی شکل می پذیرد. بدین ترتیب،آسیبها وصدمات قانونی از جمله: تورم قوانین و مقررات، ابهام وعدم ثبات قوانین که گویای نقص یا فقدان کیفیت قوانین و مقررات مالیاتی است مد نظر قرار میگیرد. از دیگر سو؛ سیاست کیفری نامتناسب و آیین دادرسی توام باچالش که مقابله وبازدارندگی قانونی از طریق پیش بینی و اعمال پاسخهای مناسب واثر بخش کیفری و حفظ و مراعات حقوق مودیان مالیاتی را دچار چالش می نماید، نیز به عنوان دیگر آسیب قانونی جلوه گر می گردد. عدم تمکین و یا تمکین نامناسب مالیاتی نیز به عنوان یکی دیگر از آسیبها که مرتبط با رفتار و فرهنگ مالیاتی مودیان مالیاتی است دراین زمینه قابل طرح و بررسی است. علاوه بر این سلامت اداری و چالشهای مرتبط با آن به عنوان یکی دیگر از آسیبها و صدمات وارده بر نظام مالیاتی محسوب گردیده و موردبررسی قرار می گیرد. عوامل متعددی را می توان در پدید آمدن این چالشها موثردانست. ازآن جمله میتوان به:فقدان اراده واقعی سیاستگذاران اقتصادی و مالی در تنظیم و شکل دهی نظام مالیاتی موثر وکارآمد به دلیل تکیه این سیاستها بر بازسازی اقتصادی و رشد اقتصادی حاصل ازدرآمدهای نفتی و نیز، ناآگاهی از تاثیر مالیاتها دراین رشد از بعد آسیبهای قانونی، قوانین ناکارآمد و بدون کیفیت، سیاست کیفری غیر بازدارنده و غیر موثر، زمینه و فرصتهای اقتصادی، زمینه ها و فرصتهای نهادی و سازمانی و زمینه های فرهنگی اشاره داشت. نابسامانی قانونی وفقدان کیفیت قانونی، ناکافی بودن نظارت اداری برون سازمانی و درون سازمانی، کمبود زیر ساختهای فنی و فناوری اطلاعات نیز به عنوان عوامل موثر در نابسامانی سلامت اداری محسوب میگردند. پیشگیری از وقوع آسیب درنظام مالیاتی ،پس از بررسی عوامل موثر در شکل گیری آسیبها مطرح می گردند، راهکارهای پیشگیرانه را میتوان در دو بعد راهبردهای کلان از جمله راهبردهای اقتصادی، فرهنگی و قانونی وراهبردهای پیشگیرانه وضعی و اجتماعی قانونی ونهادی موثر در آسیب قابل طرح و بررسی بوده که در این پژوهش مورد برسی قرار گرفته است.